TMMOB

Elektrik Mühendisleri Odası

İzmir Şubesi

Enerji Komisyonu

ENERJİ RAPORU

1999

Enerji Raporu

GİRİŞ:

Enerji ekonominin temel girdilerinden biri olarak ülkelerin gelişmişlik göstergesini, sosyal yaşamı ve sanayileşmesini direkt olarak etkilemektedir. Dünyadaki enerji tüketiminin büyük bölümünü gelişmiş ülkeler gerçekleştirmektedir. Gelişmiş ülkelerin enerji talepleri ise günümüzde belli bir doyuma ulaşmış ve talep artış hızları yavaşlamıştır. Ancak aynı ifadeleri gelişmekte olan ülkeler için söylemek mümkün değildir. Dolayısıyla önümüzdeki yıllarda enerji talep artışlarının çoğunlukla gelişmekte olan ülkelerden kaynaklanması beklenmektedir. Bu durumun bir sonucu olarak, gelişmekte olan ülkelerin enerji taleplerindeki artış hızı aynı zamanda bu ülkeleri cazip birer pazar haline getirmektedir.

Gelişmiş ülkeler, bu pazarlara girmek, enerji dünyasındaki konumlarını korumak ve sağlamlaştırmak için teknolojilerini ve mali kaynak üstünlüklerini de kullanarak, gelişmekte olan ülkeleri küreselleşme veya yeni dünya düzeni tanımları altında bir dizi yaptırımlara zorlamaktadır. Bunun için ülkelerin demokratik ve sosyal yapılarının güvencesi olabilecek temel yasalarının bile değiştirilmesini istemektedirler.

Kullanım kolaylığı ve temizliği nedeniyle diğer enerji kaynaklarına göre elektrik enerjisinin enerji tüketimi içindeki payı her yıl artmaktadır. Elektrik enerjisinin en önemli özelliği de depolanamaması ve üretildiği anda tüketilmesinin zorunluluğudur. Bu özelliği nedeniyle mutlaka etkin bir planlama yapılarak; proje, tesis ve dağıtım safhaları koordineli olarak düzenlenmelidir. Planlama yapılırken enerjinin ucuzluğu, talebi karşılaması, üretimin güvenilir olması yanında sürekli ve kaliteli olması, olmazsa olmaz koşullardandır. İşte bu yüzden üretim-iletim ve dağıtım hizmetlerinin de tek bir çatı altında olması bu koordinasyonun sağlanması için gereklidir.

Uluslararası tahkim konusunda ODA'mızın ve çeşitli kişi ve kuruluşların yaptığı açıklamalar ve bu konuda yayınlanan eserlerde kamuoyunu yeterince aydınlatacak bilgiler verilmiştir. Bunlara rağmen tahkim yasası çıkmıştır ancak kapıda beklediği söylenen yabancı sermaye henüz gelmemiştir. Geldiğinde de ulusal çıkarlarımıza uymadığı görülen veya çevreye zarar veren bir uygulaması olduğunda, ulusal mahkemeler yerine uluslararası mahkemelere gidilmesi gerekecektir. Bu mahkemelerde ulusal çıkarlarımızın ne oranda gözetileceği ise üzerinde düşünülmesi gereken bir husustur. Bundan sonra çok uluslu sermaye, Dünya Ticaret Örgütünün öngördüğü ve Seattle (ABD)'de bile tepki gören yeni anlaşmalarını gündeme getirecektir. Sorun üstüne sorun gelecek, ulusallığın gereği bağımsız karar alabilme nitelikleri yavaş yavaş yok edilecektir.

Uluslararası nükleerci lobi tarafından nükleer enerji konusunda söylenenler ile gerçekler arasında büyük çelişkiler olduğu bilinmektedir. Ülkemizde, yüksek talep tahminlerine ve enerjisiz kalacağız söylemlerine dayandırılarak kurulmak istenen nükleer santralların atık sorunlarının nasıl çözüleceği, bugün 1 birim harcanarak kurulabilen bir nükleer santralın kullanma sürecinin sonunda 30 birim harcanarak sökülebileceği nedense gözönüne alınmamaktadır. Nükleer santrallar bu yönüyle de ekonomik değildir. Diğer batı ülkelerinin artık istemediği bu teknolojiyi ısrarla ülkemize getirmek olsa olsa nükleer silah yapma gayretlerinden ileri gelmektedir.

Ayrıca ülkemizde %25'lere varan kayıp ve kaçakların nükleer enerjiye harcanacak parayla, önümüzdeki birkaç yıl içinde önce %15'e ve daha sonra %10 seviyelerine indirilmesi halinde yaklaşık 15 Milyar kWh elektrik enerjisi tasarrufu yapılabilir. Üstelik tamamen yurt içi malzeme ve işçilik kullanılarak. Bu ise birkaç tane nükleer santral parası demektir. Bugün yapılmak istenilen, dibi delik kovaya su doldurmak için çabalamaya benzemektedir.

Raporumuzda elektrik enerjisinin ülkemizdeki son üretim ve tüketim değerleri incelenip çözüm önerileri verilmeye çalışılmıştır.

ÜLKEMİZDE ELEKTRİK ENERJİSİ

A) Elektrik enerjisi üretiminin kurulu güç gelişimi

1999 yılı aralık ayı başı itibarıyla ülkemizde elektrik enerjisinin üretim tesislerinin kurulu gücü 26.039. MW'tır (1998 yılı sonu itibarıyla kurulun gücün 23.351,5 MW olduğu bilinmektedir.)

1998 yılı sonu itibarıyla kurulun gücün %55.83'ünü termik ,%44.14'ünü hidrolik ve %0.03'ünün rüzgar santralları oluşturmaktadır.(Tablo-1)

Tablo.1

Son on yılda nüfus artış hızı % (0.15-0.21) olan, sosyal yapısı değişen, ekonomisi genişleyen ve bunlara bağlı olarak sanayisi büyüyen ülkemizde, 1992-1998 arasında elektrik üretim santrallarının kurulu güçlerindeki yıllık artış oranı ve kişi başına düşen kurulu güç miktarının son beş yılda çok az artması, enerji alanında hiç yatırım yapılmadığını dolayısıyla ülkemizin enerji politikalarına yön veren siyasilerin izledikleri politikaların doğruluğu ve güvenirliliği üzerinde çok düşünülmesi gerektiğini göstermektedir.

Kurulu gücün kuruluşlara göre dağılımı (Tablo-2)'de verilmiştir.

( Tablo-2 )

B) ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ

1998 yılında tüketime sunulan 114.320,9 GWh'lık enerjinin 111.022,4 GWh'i ülkemiz santrallarından karşılanmış 3.298,5 GWh'i dış ülkelerden ithal edilmiştir.

Bu tüketimin (114.320,9 GWh) ülkemizde kullanılan kısmı 114.022,7 GWh olmuş , 298,2 GWh'lik kısmı ihraç edilmiştir.

Tüketime sunulan elektrik enerjisi üretiminin kuruluşlara göre dağılımı (Tablo-3)'te, kaynaklara göre dağılımı (Tablo-4)'te verilmiştir.

( TABLO - 3 )

( TABLO - 4 )

TEAŞ'ın ulusal elektrik sistemine verdiği 97.346.807.994 KWh enerjinin 94.009.728.738 kWh'i satışa sunulmuş 3.337.079.256 kWh'i (%3.4'ü) iletim şebekesinin kaybı olmuştur.

Ulusal elektrik sistemimizin 1999 yılı ani puantı Aralık 1999'da 18.938 MW olmuştur. Ulusal elektrik sistemimizin 1981-1999 arasındaki yıllara ait puant gelişimi (Tablo-5)'te verilmiştir.

( TABLO  5)

Ülkemizdeki elektrik enerjisi üretiminin birincil kaynaklara göre dağılımı (Tablo 6)'da verilmektedir. Tablodan görüleceği üzere, hidrolik kaynakların ülkemiz elektrik enerjisi üretimine katkısı %38.03' tür. Sadece son beş yıl içinde hidrolik kaynakların elektrik enerjisi üretimine katkısında %8-10 oranında bir azalma olmuştur. Bu durumu daha açık bir şekilde ifade edersek, mevcut hidroelektrik santrallarına ilave santrallar yapılmamakta hidrolik enerji kaynakları adeta kaderiyle başbaşa bırakılmaktadır. Elektrik İşleri Etüd İdaresince yapılan araştırmalara göre, ülkemizde halen 435 Milyar kWh olan hidroelektrik potansiyelimizin yaklaşık %29'u yani 130 Milyar kWh i ekonomik niteliktedir. Bu değer 1998 yılı Türkiye üretiminin %117 sine karşılık gelmektedir. Oysa bugün ülkemizde bu potansiyelin sadece %32 si kullanılmaktadır ki, böylesine zengin ulusal kaynaklar bir kenarda bekletilerek izlenen elektrik enerjisi politikalarını anlamak mümkün olamamaktadır.

Tablo-6

Birincil enerji kaynağı olarak elektrik enerjisi üretiminde kullanılan linyit kömürü açısından da ülkemizin ayrı bir zenginliği söz konusudur ve dünya rezervi içerisinde ( Bağımsız Devletler Topluluğu hariç) %8.5 paya sahiptir. Tablo-7' de görüleceği üzere ülkemizde 8.3 Milyon tonluk rezerv bulunmaktadır. Ulusal olması, kükürt oranını düşürerek ileri teknolojik yeniliklere uygun bir şekilde kullanılması ve her koşulda çevreye uyumlu olması şartları ile neden kabul görmesin diye düşünmemek elde değildir. Ancak unutulmamalıdır ki, hemen yanı başımızdaki Yatağan, Yeniköy ve Kemerköy termik santrallarının baca gazı arıtma tesisleri, çevreye ve insana karşı gerekli duyarlığı göstermeyen yönetimlerce henüz tamamlanmamıştır.

TÜRKİYE LİNYİT REZERVİNİN KALORİFİK DAĞILIMI Tablo-7

Doğalgaz kullanılarak üretilen elektrik enerjisinin üretimin birincil kaynaklara dağılımının %22.37 oranında olduğu görülmektedir. Özellikle 1987 yılından sonra hızla artan bir oranda 1998 yılı sonu itibariyle bu orana gelinmiştir. ETKB 'nca bugün 'elektrik talebinin hızlı bir biçimde arttığı, mevcut üretim tesisleri ve devam eden yatırımların gerçekleşmesi ile üretilecek elektriğin talebi karşılayamayacağı, yatırım sürelerinin kısa olaması sebebiyle hızlı bir şekilde doğal gaza dayalı elektrik enerjisi üretim tesislerinin kurulması gerektiği ' sık sık dile getirilmekte ve toplam elektrik enerjisi üretiminde doğal gaz payının üçte bir seviyelerine yükseltilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Unutulmaması gereken husus ise, doğal gazın da sonuç itibariyle ülkemiz için ithal bir enerji kaynağı olmasıdır.

Dünyanın diğer ülkelerinde de elektrik enerjisi üretiminde doğal gaz payına bu kadar yüksek bir öncelik tanınmamaktadır. Kaldı ki Devlet Planlama Teşkilatı 11 Ekim 1999 tarihli yazılarında ETKB'nı bu konu da açıkca uyarmaktadır. ETKB'nca 'yurtiçi ve yurtdışı özel sektör kuruluşları ve bunların ortak girişim gruplarından teklifleri alınan, değerlendirilerek sonuçlandırılan ve belirli bir düzeye getirilen, fizibiliteleri yapılan, teminatları alınan, ön anlaşmalarla bağlantıları sağlanan bir kısım izin ve onayları alınan, önemli düzeyde masraflar yapılan, bu nedenle geri dönülmesi mümkün olmayan projeler' olarak tanımlanan (içinde doğal gaz santralları ağırlıktadır) projelerin realize olması halinde, alımı ve ödemesi taahhüt edilmiş ancak kullanımı mevcut talep projeksiyonu çerçevesinde mümkün olmayacak 91.4 Milyar kWh aşırı kapasite karşılığı olarak sadece 2005 yılında yaklaşık 7.5 milyar dolar, tüketilemeyecek 15 milyar m³ doğalgaz için ise yaklaşık 1.5 milyar dolar ödenmesi gerektiğini yine DPT Müsteşarlığı ifade etmektedir.

Ülkemizde 1987 yılında 513 milyon m³ düzeyinde olan doğalgaz tüketimi 1999 yılında 3315 milyon m³, 1995 yılında 6665 milyon m³ ve 1998 yılında 9889 milyon m³ seviyesine ulaşmıştır. 2020 yılına göre yapılan talep tahminleri ve kullanımın sektörel dağılımı Tablo-8'de verilmektedir.

TÜRKİYE SEKTÖREL DOĞALGAZ TALEBİ (Milyon m³) Tablo-8

C) ELEKTRİK ENERJİSİ TÜKETİMİ

Ülkemiz dağıtım şebekesi ile net olarak tüketime sunulan elektrik enerjisi miktarı 87.704.617 MWh olarak (1998 yılı itibarıyla) gerçekleşmiştir.

Tüketime sunulan bu enerjinin 64.034.727 MWh'lık kısmı TEDAŞ ve bağlı ortaklıkları kanalıyla tüketime sunulmuştur.(Tablo-9)

( Tablo  9)

Oysa,TEDAŞ ve bağlı ortaklarının satın aldığı enerji miktarı 79.520.172 KWh'tır. Aradaki 15.485.445 KWh'lik fark (%19.5) ise dağıtım şebekesi kaybı olarak gerçekleşmiştir.

1998 yılı elektrik tüketiminin sektörel dağılımı (Türkiye tüketimi ve TEDAŞ+bağlı ortaklıklar tüketimi olarak) Tablo-10'da verilmiştir.

( Tablo - 10 )

Tablo-10'daki TEDAŞ+bağlı ortaklıklara ait tüketimler incelendiğinde genel aydınlatma (ücretsiz aydınlarma)'nın %5.49 olduğu görülmektedir. Bu oranın ivedilikle %1,5-3 oranına düşürülmesi gerekmektedir.

Bunun için kent aydınlatmalarında daha akılcı ve bilimsel bir yol izlenmeli, tüketimi yüksek armatür kullanımından vazgeçilmeli ve genel aydınlatma şebekesinin günün belli zamanlarının dışında tasarruflu (geceleri belli saatlerden sonra fazla aydınlatma gerektirmeyen caddelerdeki armatürlerin atlamalı olarak) çalışmasının mutlaka temin edilmesi gerekmektedir. Bu yol ile yılda yaklaşık 1.500.000 kWh enerji tasarrufunun sağlanabileceği düşünülmektedir.

Elektrik enerjisi tüketiminin illere göre dağılımı Tablo-11'de verilmektedir.

Tablo-11

Not: Toplam il tüketim değerlerine Kayseri ve Civarı A.Ş' de dahil edilmiştir.

* : Parantez içindeki değerler Türkiye sıralamasını göstermektedir.

BÖLGEMİZDE ELEKTRİK TÜKETİMİ

EMO İzmir Şubesi sınırları içerisindeki İzmir, Manisa ve Aydın; EMO Denizli Şubesi sınırları içindeki Muğla ve Denizli iller ile enterkonnekte sisteme bağlı olduğundan, veriler genellikle bu illerimize aittir.

Aşağıdaki tabloda illerin tüketim, kayıp-kaçak oranları ile nüfusları görülmektedir.

Tablo.12

Bölgemizde İzmir, Manisa, Denizli yöreleri sanayi ağırlıklı Muğla ve Aydın yöresi tarım-turizm ağırlıklı tüketici karakteristiğindedir. Ayrıca yazın sulamalar devreye girince tüketim kış aylarına göre 2-2.5 misli artmaktadır.

Enterkonnekte sistem 380 KV Soma-Aliağa ve Seyitömer-Işıklar hattı ile bölgeyi beslemektedir. İllerin toplam puantı 2100 MW civarındadır. 380 KV hat kapasitesi 800 MW, 154 KV hatların kapasitesi de 360 MW 'tır.

Üretim santralları olan Yatağan, Yeniköy ve Seyitömer net 1000 MW civarında çalıştırılabilirse ve iletim hatları kapasiteleri oranında yük çekebilirse ( fazla çekmesi halinde aşırı yüklenmeden açmalar olacaktır) , bölgemiz 1999 verilerine göre limitte beslenebilir.

Beş ilin Puant yükü 1999 verilerine göre 2366 MW'tır.

İzmir il Puantı 1489 MW'tır. Bunun Aliağa bölgesinde çekilen kısmı 835 MW civarındadır. Aliağa bölgesini besleyen santralların kurulu gücü 405 MW'tır. Ancak alınabilecek güç 290 MW'tır. Aliağa bölgesini besleyen 380 KV'luk ana trafo merkezinin kurulu gücü de 800 MW'tır.

Görüldüğü gibi İzmir ve Ege bölgesi enerji temini bakımından güç koşullar altındadır. Ayrıca Aliağa bölgesindeki Demir-Çelik fabrikalarının yarattığı enerji kirliliği İzmir-Karşıyaka'ya kadar olan kısımları da etkilemektedir. Bu günlerde çok şikayet konusu olan dağıtım şebekelerinin durumu, Oda'mızın yıllardan beri yaptığı tüm uyarılara rağmen, gerekli önlemler alınmadığından nasıl bu günkü kötü hale düşürüldüyse; İletim hatlarının ve trafolarının kurulu güçleri artırılmaz ise ani kesintiler şeklinde getirilen enerji kısıtlamaları gündeme gelecektir. O zaman kuru kuru söylenen özelleştirelim de kurtulalım söylemleri de yetmeyecektir.

ÖNERİLER

Elektrik enerjisi konusunda önerilerimizi aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.

• Elektrik enerjisi üretiminde ulusal kaynaklara ağırlık verilmelidir.

• Dağıtım şebekelerinin yenilenmesi ve kayıpların azaltılması öncelikle ele alınmalıdır.

• Etkin bir yük izleme ve yönetim sistemleri olan SCADA Sistemleri ve Enerji Yönetimi Sistemleri (EYS) devreye sokulmalıdır.

• Elektrik enerjisi kulanımında tasarrufu teşvik etmeli ve verimli kullanımı konusu işlenerek, ev aletlerinde az enerji tüketen teknolojilere geçilmelidir.

• Önümüzdeki yıllarda ulaşım , ısıtma ve soğutmada elektrik enerjisi daha yaygın olarak kullanılacaktır. Türkiye ' deki ısınma için kullanılan enerji Almanya'dan % 100 ve Norveç ' ten % 300 daha fazla olduğu bilinmektedir. Daha ucuza ısınıp daha ucuza ulaşım ve taşıma yapabilirsek, dışarıya ödenen döviz miktarı azalacaktır . Isı yalıtımı ve toplu taşım konusunda ciddi ve iyileştirici önlemler acilen alınmalı, yeni yatırımlar planlanmalıdır.

• Uygun fiat politikaları belirlenerek puant saatleri dışında elektrik kullanılması özendirilmelidir.

• Genel aydınlatma oranının %5.49'dan ivedilikle %1,5-3 oranına düşürülmesi gerekmektedir. (1980-1990 yıllarında olduğu gibi).

• Termik santralların baca gazı arıtma ve kül tutma tesisleri devreye sokulmalı, yeni teknolojiler kullanılarak kapasite kullanım oranı %65'lere getirilerek sisteme daha fazla enerji temin edilmelidir.

• Projeleri tamamlanmış toplam 702 hidroelektrik santralın yapımı hızlandırılmalı ve sağlam kaynaklara dayalı ucuz elektrik üreten su santralları sisteme sokulmalıdır. Bu işler bitmeden kaynak israfına neden olacak, çevre ve insana zararlı ve tehlikeli nükleer santral yapımı fikrinden vazgeçilmelidir.

• Rüzgar, Güneş ve Jeotermal enerjilerden faydalanılmalı; tesisleri ve kullanımı teşvik edilmeli, fotovoltaik piller hakkında yapılan AR-GE çalışmaları özendirilmelidir.

• Planlama ve karar vermede çok merkezli yapı terkedilmeli, ekonomik olmayan küçük ölçekli yatırımlardan vazgeçilmeli, zaman ve kaynak israfına neden olacak olan elektrikte özelleştirmeden vazgeçilmelidir.

• Siyasetçilerin ellerini sokamıyacağı özerk yapıda bir sistem kurulmalıdır.

• Başta tahkim olmak üzere ülkemiz enerji sektörünü ipotek altına alacak tüm uluslar arası sözleşmeler iptal edilmelidir.

© 2000-2008
ilker Fıçıcılar
F.U.E.L
Bilim
www . Bilim Bilmek . com