Bilgisayarlı Çeviri (MT) programlarından ne beklenip ne beklenemeyeceği konusundaki bu araştırmada Pro çeviri, Simka, Turing, Hemençevir, Sametran, Tunka çewiri ve Bilsag gibi programlar kendi aralarında ve tercüman çevirisi ile karşılaştırılıyor. Bu makine çevirisi programlarının ödev, tez vs. hazırlayan öğrenciler ile akademisyenlerin işine yarayıp yaramayacağı yorumlanmış.

İlker Fıçıcılar

Ek ve Düzeltme (27.08.2008):
Hemen Çevir sitesinin gerçekte Pro-Çeviri programının başka bir sürümünü kullanan bir ASP scripti olduğu anlaşıldığından, aşağıdaki bu eski incelemede "Hemen Çevir" yerine "Pro Çeviri v1.9" koyarak okuyabilirsiniz.

Kısaca bilmeden Pro Çeviri'nin iki farklı sürümü karşılaştırılmış oldu böylece. Ücretli bir programı internetten kullandırtarak fayda ve gelir elde eden HemenÇevir'i protesto etmek isteyenler şu Online Çeviri seçeneklerini değerlendirebilirler:

• Babil Türk, imlâ ve gramer düzeltimi de yapan oldukça gelişmiş bir online çeviri sitesi;
• SkyCode WebTrance, Türkçe de destekleyen günde 10 çeviriye izin veren bir site;
• InterTran, çat pat da olsa Türkçe destekli bir online çeviri sitesi.

Ayrıca hemen-çevir nasıl çalışarak geri planda Pro-Çeviri'yi kullanıyor merak edenler buraya tıklayabilir.

Özet

Bu incelemede amaç, İngilizce'den Türkçe'ye olan bilgisayar çevirilerinin günümüzde geldiği noktayı ölçebilmektir. Türkiye'nin giderek artan bilimsel çalışmalarına koşut olarak akademisyenlerin de giderek daha fazla yabancı yayını takip etme gerekliliği doğdu. ScienceDirect gibi kütüphane hizmetlerinin de yaygınlaşmasıyla daha kolay erişilebilir olan bu yabancı kaynakları doğru anlamak pek çok akademisyen için zaman alıcı bir uğraş.

Akademisyenlerin işi İngilizce öğrenmek değil araştırma yapmak olduğundan, aradaki bu engelin zaman kaybına yol açmadan kaldırılması gereklidir. Akademisyenin inceleyeceği makaleler için bir tercümana başvurarak çeviri yaptırması genelde maaşının önemli bir yüzdesine malolduğundan, bu noktada makine çevirilerinin bir yardımı olabilir. Ancak, bu incelemede İngilizce'den Türkçe'ye olan bilgisayar çevirilerinin yeterli olgunluğa ulaşmadığı görülmüştür.

Çeviride kullanılan örnek metin ve yazılımlar

Programları sınamak üzere hazır çevirisi bulunan rastgele bir makale seçilmiş, bu makale cümlelerine ayrılmış ve bu tümceler uzunluklarına göre sıralanmıştır. Bu tümceler gruplar halinde (teker teker kabul eden Turing hariç) programlara verilmiş ve çeviri sonuçları sonradan incelenmek üzere dosyalara kaydedilmiştir. Cümlelerin tercüman çevirisi ise orjinal metnin TMX dosyasından çıkarılmıştır. Tümce'de geçen sözcük sayısı arttıkça programların hataları da artmıştır. Bu yüzden aşağıya alınan örnekler kısa cümlelerden oluşuyor. 339 tümcelik metnin en kısa 17 tümcesi örnek olarak verilebilecek nitelikte. Sınanan programların listesi ve 2006 Temmuz fiyatları aşağıda görülebilir:

Programın Adı	Sürümü	Fiyatı	Adresi
Turing	6.02	Ücretsiz	http://www.ingtur.com/
Simka	2.0	118 YTL	http://www.simkaltd.com/
Pro Çeviri	1.7	79 YTL	http://www.proceviri.com/
Hemen Çevir	2006.07	Ücretsiz	( = Pro Çeviri v1.9 )

EBMT⁽¹⁾ değil de RBMT yöntemini kullanan bu programlardan Turing bir kerede bir tümce çevirebiliyor ve kullanıcı arayüzü bir metni çevirmeye kolaylık sağlayıcı bir yapıda değil. HemenÇevir ise genel-ağ (internet) üzerinde bir sunucuda çalışan ücretsiz bir program. İçlerinde en iyi sonucu vermesine ve her tür bilgisayardan kullanılabilmesine rağmen sunucu bilgisayar genellikle yoğun olduğundan çeviri yaptırmak epey yorucu oluyor. Ücretli olan diğer iki programın kullanıcı arayüzleri ise hem kullanışlı hem de büyük metinleri bir kerede çevirmede bir zorluk yaşatmıyorlar.

Kullanılan örnek metinler ise akademik çevirilerde uzmanlaşmış bir kuruluştan (*) rica edilerek temin edildi. Bilişimden fiziğe, arkeolojiden sosyolojiye pek çok metin arasından rastgele seçimlerle ayrılan zaman dilimi geçilmeyecek şekilde sınamalar yapıldı. Çeviri karşılaştırmaları ise çeviri örnekleriyle beraber gelen Trados TMX dosyalarındaki tümceler kullanılarak yapıldı.

Makale çeviri programı karşılaştırmaları

Aşağıdaki tabloda sırasıyla orjinal İngilizce tümce, Türkçe'ye doğru çevirisi ve programlarca yapılan çevirileri yer alıyor. Tablo kısa tümceden uzun tümceye doğru sıralı.

Orjinali	:  References:
Tercüman çevirisi	:  Kaynaklar:
Turing 6.02	:  referanslar :
Simka çeviri 2.0	:  Havale etmeler:
Pro çeviri 1.7	:  Referanslar:
HemenÇevir 2006	:  Referanslar:
Orjinali	:  There are many solar symbols.
Tercüman çevirisi	:  Pek çok güneş simgesi bulunur.
Turing 6.02	:  çok güneşe ait sembol vardır .
Simka çeviri 2.0	:  Çok güneş sembolları, var.
Pro çeviri 1.7	:  Birçok güneşle ilgili simge vardır.
HemenÇevir 2006	:  Birçok güneşle ilgili simge vardır.
Orjinali	:  It is an exhibition locked in time.
Tercüman çevirisi	:  Bu zaman içinde mahsur kalmış bir sergidir.
Turing 6.02	:  o,,bir sergi ,kilitle,zamanında,,.
Simka çeviri 2.0	:  O, zamanı kilitleyen bir sergidir.
Pro çeviri 1.7	:  O, zamanda kilitlenen bir sergidir.
HemenÇevir 2006	:  Zamanında kilitlenen bir sergidir.
Orjinali	:  J.Tashiev graduated from it in 1981.
Tercüman çevirisi	:  J. Taşiyev oradan 1981'de mezun oldu.
Turing 6.02	:  . *tashıev 1981. odan mezun oldu
Simka çeviri 2.0	:  J.Tashiev, 1981 'de ondan mezun oldu.
Pro çeviri 1.7	:  J. Tashiev, ondan 1981.'da mezun oldu
HemenÇevir 2006	:  J. Tashiev, ondan 1981'de mezun oldu.
Orjinali	:  The then artists hardly followed nature.
Tercüman çevirisi	:  Ardından sanatçılar doğayı pek örnek almaz oldular.
Turing 6.02	:  o zaman,artisler,hemen_hiç,takip_ed,tabiat,,.
Simka çeviri 2.0	:  O zaman artistler, doğa zorla takibetti.
Pro çeviri 1.7	:  O zaman sanatçılar zorlukla, doğa izledi.
HemenÇevir 2006	:  Sonra sanatçılar zorlukla, doğayı izledi.
Orjinali	:  The pictures became even smaller in size.
Tercüman çevirisi	:  Resimlerin boyutu giderek daha da küçüldü.
Turing 6.02	:  resimler ölçüde bile daha küçük oldu .
Simka çeviri 2.0	:  Resimler, büyüklükte daha küçük hatta oldu.
Pro çeviri 1.7	:  Resimler, hatta daha boyutta küçük oldu.
HemenÇevir 2006	:  Resimler, boyutta hatta daha küçük oldu.
Orjinali	:  Their big antlers are often drawn full face.
Tercüman çevirisi	:  Büyük boynuzları genellikle tam ölçüde çizilir.
Turing 6.02	:  onların büyük *antlers *drawndır dolu çehre .
Simka çeviri 2.0	:  Büyük çatal boynuzları, dolu yüzü sık sık çekilir.
Pro çeviri 1.7	:  Onların büyük geyik boynuzlar, çoğunlukla asık dolu yüzdür.
HemenÇevir 2006	:  Onların büyük geyik boynuzları, çoğunlukla çekilmiş dolu yüzdür.
Orjinali	:  And it is one of the most interesting themes.
Tercüman çevirisi	:  Ve en ilginç temalardan biridir.
Turing 6.02	:  ve,o birdir .
Simka çeviri 2.0	:  Ve o, en ilginç temaların birisidir.
Pro çeviri 1.7	:  Ve o, en birisi ilginç temalardır.
HemenÇevir 2006	:  Ve en ilginç temaların biridir.
Orjinali	:  There is a flock of rock goats (teke or ibex).
Tercüman çevirisi	:  Kaya keçisi (teke veya dağ keçisi) sürüsü görünür.
Turing 6.02	:  orada,,bir sürü ,salladan,keçiler,*(teke veya *ıbex),,.
Simka çeviri 2.0	:  Kaya keçileri (tekenin bir sürüsü veya [ ibex) ], var.
Pro çeviri 1.7	:  Kayanın bir sürüsü (Teke veya dağ keçisi) olan keçiler vardır.
HemenÇevir 2006	:  Kaya keçilerinin bir sürüsü vardır (Teke veya dağ keçisi).
Orjinali	:  Plots with the image of chariots are very rare.
Tercüman çevirisi	:  Araba resmi içeren çizimler pek azdır.
Turing 6.02	:  haritasını_çık,tekerlekli_arabaların şekili ile,,çok nadir,,.
Simka çeviri 2.0	:  İki tekerlekli savaş arabalarının resimiyle arsalar, çok nadirdir.
Pro çeviri 1.7	:  At arabalarının şekliyle arsalar, çok nadirdir.
HemenÇevir 2006	:  At arabalarının şekliyle arsalar, çok nadirdir.
Orjinali	:  Their arms are marked with thin straight lines.
Tercüman çevirisi	:  Kollarında ince düz çizgi şeklinde işaretler vardır.
Turing 6.02	:  onların kollar,,işaretle,ile,ince doğru çizgi,,.
Simka çeviri 2.0	:  Kolları, ince doğru çizgi çizgileriyle Alman parasıdır.
Pro çeviri 1.7	:  Onların kollar, ince düz çizgilerle iz yapılır.
HemenÇevir 2006	:  Onların kolları, ince düz çizgilerle işaretlenir.
Orjinali	:  Research work on them started in the 1970-1980s.
Tercüman çevirisi	:  Haklarındaki araştırma çalışması 1970-1980'lerde başladı.
Turing 6.02	:  araştırma,çalış,üzerlerinde,başla,içinde, da 1970-1980s,,.
Simka çeviri 2.0	:  1970-1980sı çalışmaya başladılan onlarda işi araştırır.
Pro çeviri 1.7	:  Araştırma, onlarda, 1970 - 1980'de başlayan çalışır.
HemenÇevir 2006	:  Araştırma, çalışır, onlarda, 1970-1980'de başladı.
Orjinali	:  Some of the animals are of unidentified species.
Tercüman çevirisi	:  Hayvanların bir kısmı tanınmayan türdendir.
Turing 6.02	:  hayvanların bazısıdır .
Simka çeviri 2.0	:  Hayvanların bazısı, tanımlanamayan türünüdür.
Pro çeviri 1.7	:  Hayvanların bir kısmı, tanınmamış türdendir.
HemenÇevir 2006	:  Hayvanların bir kısmı, tanınmamış türdendir.
Orjinali	:  The poses of the animals express inner strength.
Tercüman çevirisi	:  Hayvanların duruş şekilleri kuvvetlerini gösterir.
Turing 6.02	:  hayvanların pozu , iç kuvvet ifade eder .
Simka çeviri 2.0	:  Hayvanlar ekspres dahili güçün pozları.
Pro çeviri 1.7	:  İç hayvanların pozları kuvvet acele posta servisiyle.
HemenÇevir 2006	:  Hayvanların pozları, iç kuvveti ifade eder.

Sonuç

Görüldüğü gibi makine çevirileri pek iç açıcı ( inside opener :) ) değil. Öznel bir değerlendirmeyle içlerinde en kötüsünün Turing-6.02 ve en iyisinin de bu listede yer almayan ve Türkçeden İngilizceye de çeviri yapan Babil Türk olduğunu söyleyebiliriz.

Pro-çeviri'nin eski sürümü ile Simka aynı miktarda hatayı farklı yerlerde yapıyorlar. Örneğin bir tanesi "işaret" anlamındaki "mark" yerine "Alman parası" derken, diğeri de "ifade etmek" anlamındaki "express" yerine "acele posta servisi" diyebilecek kadar ileri gidebiliyor. Belki bu ikisi sözlük büyüklüklüklerine göre değerlendirilmeli ve sıralanmalı. Bu arada unutmayalım, hemençevir derken aslında Pro-Çeviri v1.9 versiyonu test edilmiş oluyor.

ProZ'deki uzman çevirmenlerden Sn. Selçuk Akyüz de bu Bilgisayarlı Çeviri (MT) programlarından ne beklenip ne beklenemeyeceğini "CAT Programları" başlıklı yazısında⁽²⁾ şöyle belirtmişti:

"İnternet temelli otomatik çeviri siteleri sadece bir konuda genel bilgi sahibi olabilmek için kullanılabilir, MT (bilgisayarlı, makine veya otomatik çeviri) programları da aynı şekilde sadece ödev, tez vs. hazırlayan öğrencilerin çok teknik olmayan, sınırlı sayıda sözcükle yazılmış bir makalede ne yazıldığını üç aşağı beş yukarı anlamaları için kullanılabilir; hepsi bu kadar, daha fazlasını beklemek mümkün değil."

Sonuçta bu programlar hiç yoktan iyidir denilebilecek bir iş yapıyorlar. Fakat bilim yapacaklara yine de eskilerden bir hatırlatma:
Kem Âlatla, Kemâlat Olmaz   (Kötü Aletle, İyi İş Çıkmaz)

İlker Fıçıcılar
22 Temmuz 2006

Kaynakça

1. Örnek Temelli Bilgisayar Çevirisi (Example-Based Machine Translation), İlker Fıçıcılar, 2006 Temmuz, http://bilim.ficicilar.name.tr/sayfa/Ornek_temelli_bilgisayar_cevirisi-EBMT.html
2. Babil Türk Online İngilizce Türkçe Çeviri Sitesi, http://www.babilturk.com/
3. CAT Programları, Selçuk Akyüz, Ocak 2006
4. Turing 6.02, İngilizce-Türkçe Türkçe-İngilizce çeviri programı, http://www.ingtur.com/
5. Simka 2.0, İngilizce-Türkçe çeviri programı, http://www.simkaltd.com/
6. Pro Çeviri 1.9, İngilizce-Türkçe çeviri programı, http://www.proceviri.com/
7. Hemen Çevir, İngilizce-Türkçe çeviri hizmeti, http://www.hemencevir.org/
8. Bilsag Çevirim, İngilizce-Türkçe çeviri programı, http://www.bilsag.com.tr/
9. Tunka Çewiri, İngilizce-Türkçe çeviri programı, http://www.tunka.com.tr/
10. (*) Şip Şak Çeviri, Akademik Teknik Çeviri Bürosu, http://www.SipSakCeviri.com/

Ek Kaynaklar

1. www.BabilTurk.com , Babil Türk imlâ-gramer düzeltimi yapan ve gerçek sesli telaffuz ve pratik robotu olan oldukça gelişmiş bir online çeviri sitesi
2. webtrance.skycode.com , SkyCode WebTrance Türkçe de destekleyen günde 10 çeviriye izin veren bir site
3. www.tranexp.com , InterTran kısıtlı Türkçe desteğine sahip bir online çeviri sitesi
4. Pro-Çeviri ile hemençevir karşılaştırması ve hemençevir'in hileli çalışma yöntemi
5. Google'ın önbelleğinde kalmış, ancak hemençevir'in kendi forumundan silinmiş "hemen çevir = Pro-Çeviri v1.9" yazışmaları.
6. diluzerine.wordpress.com/dil-ile-ilgili-baglantilar/ , Dil ile ilgili önemli sayfaların bağlantılarının verildiği bir site.

/sayfa/ingilizce_turkce_ceviri_programlari.html

İlker Fıçıcılar

Takip edilmekten korkmuyoruz!.. Takip için tıklayın: twitter.com/bilimbilmek

Anahtar sözcükler: ingilizce türkçe çeviri, CAT, TM, MT, makine çevirisi, proçeviri, tercüme, ingilizce çeviri, çeviri programları

Benzer Yazılar

• Fince
• Bask Dili
• Duru Dil Üzerine
• Anadolu'daki 1071 Öncesi Eski Türk Kaya Yazıları
• Bilişimde Özenli Türkçe
• Bilimsel Yayınlarımız, Türkçe Olarak Yurt İçinde Yayınlanmalı

İlker Fıçıcılar'ın Makalelerinden Örnekler

• Türkiye'de Günde Kitap Okumaya Ayrılan Süre Ne Kadar? İşte Hesabı:
• Kimler Süper Bilgisayar Kullanıyor?
• Sümer ve Türk Dillerinin Târihî İlgisi ile Türk Dili'nin Yaşı Meselesi
• Örnek Temelli Bilgisayar Çevirisi (Example-Based Machine Translation)
• İngilizce'den Türkçe'ye Çeviri Yapan Programlar ve İnsan Çevirisi Karşılaştırmas��
• Prof. Dr. Erdal İnönü (1926 - 2007)
• Evden ODTÜ'deki Science Direct'i Kullanmak
• Üniversite'lerde İnterneti Daha Hızlı ve Verimli Kullanma İpuçları
• Fizikçi ve Politikacı Sn. Erdal İnönü'yü 31 Ekim 2007'de Kaybettik
• Mars Yakınlaşması
• Bir insan, yaşamı boyunca kaç kitap okuyabilir?
• Bilim Nedir Ne Değildir -- Çok Kısa Kısa
• Mpemba Etkisi
• Hayyam ve Padişah
• Fitneci
• Dizüstü Bilgisayarı Pilden Kullanma Süresini Uzatma İpuçları
• Organize Olmak ve Aradığımızı Bulmak Üzerine Yararlı Yazılımlar ve İpuçları
• Eğlenceli Soyadları Kısa Tarihçesi
• Ceviz ve Çan Kulesi
• Bu Taşı Kafama Kim Attı?
• Çok Uzun ve Sağlıklı Yaşayacaklara Yapılacaklar Listesi
• Bir Robotun Güncesi
• Karaçocuğun Yarıçapı
• Bask Dili
• Duru Dil Üzerine
• Çevrilebilir Yazı Yazmak
• Ekitap Teknolojisi Hakkında Kısa Kısa
• Facebook Güvenliği
• Kitap İmhası ve Kütüphaneci
• Fince
• Sinestezya
• Sakallı Celal