Bilim Bilmek Twitter'da

Bilim Teknik yeniliklerini, duyurularını, yeni burs veren kurumları ve öne çıkan bilimsel bilgileri takip etmek için tıklayın: twitter.com/BilimBilmek

En Son Gündem

Dilimiz Kişiliğimizin Dışavurumudur

Geçen akşam bir televizyon programında açık oturumu yöneten, konuşmasını arada bir yabancı sözcüklerle zenginleştiren (!) çokbilmiş bir sunucu, aynı programda yer alan diğer sunucuya "İstersen Ahmetciğim reklama bir pas atalım" deyince.
Devamı

Kelliğe Çözüm ve Kellik Tedavisi Arayışları

2012-08-11

Doğa insanlara saç verdiğine göre, erkeklerin birçoğu neden saçsız? Başımızı örten saç güneşten koruma, biraz sıcak tutma ve belki de cinsel çekim sağlama gibi işlevleri yerine getirdiğine göre, saçları dökülen erkeklerin kesinlikle.
Devamı

Önemli Linkler

Bilim Bilmek

BilimBilmek.com sitesi ilkin 1990'ların ortalarında ODTÜ Fizik Bölümü'nde newton . physics . metu . edu . tr adresi altında yayınlanmaya başlanmıştır. Türkiye'de bilim, bilim felsefesi ve robotik konusundaki kayda değer makaleleri bir arada ve kolay kullanılır bir biçimde tasniflemeyi hedefler. Bilim Bilmek sitesi en son 20 Ağustos 2011'de köklü bir değişiklik geçirmiş ve çağdaş internet anlayışına uyarlanmıştır.

Fince

Bu yazıyı okuyanlar önce şunları okudular:

Fince Finlandiya'da %95 oranında 6 milyon kişi tarafından ve civarındaki kuzey avrupa ülkerinde azınlıklarca konuşulan ural-altay dil ailesinden bir dildir.

Türkçe gibi bitişken, yazıldığı gibi okunan ve sesli uyumuna sahip bir dildir fince. Bu özelliği ile türkçe bilenlerce öğrenilmesi oldukça kolaydır. Yaklaşık 300 kadar temel fince kök vardır ve türkçe'dekine benzer yapım ekleri ve bileşik sözcüklerle yüzbinlerce sözcüğe ulaşılır.

Alfabesi şöyledir:

Fince Türkçe 
----- ----- 
A     a
E     e
İ     i
O     o
Ö     ö
U     u
Y     ü
ä     ae


B     b
C     c
D     d
F     f
G     g
H     h (sözcük başındaysa kh gibi okunuyor) 
J     y
K     k
L     l
M     m
N     n
Nk,ng ng (eski türkçe'de bu geniz n'si vardı, günümüz türkiye türkçesinde olmasa da ortaasya türkçelerinde hâlâ yaygın kullanılır)
P     p
R     r (bizdeki gibi bol rrrr'lı)
S     s (gene güçlü seslendirilen bir s)
T     t 
V,w   v
Z     z

Not 1: b c d f z harfleri özgün Fince'de yoktur, sadece başka dillerden ödünç alınmış sözcüklerde kullanılır.

Not 2: Eğer iki sessiz harf yanyana ise, bu o sessizi söylemezden ilkin hafif bir duraksama anlamına geliyor: missä = mi,sa (nerede demek)

Not 3: İki sesli yanyana ise hafif uzun okunuyor.

Bizim için dikkat edilmesi gereken nokta j harfinin y diye okunduğunu, y harfinin ise ü diye okunduğunu, ve ä harfinin 'kağıt'taki a gibi okunduğunu bilmek. Gerisi kolay.

Birkaç temel fince günlük dilde kullanılan söz örneği (yazıldığı gibi okunuyor):

Kyllä = evet (y'yü ü diye okumayı ve ll'den ilkin hafifçe duraksamayı unutmuyoruz: kü,la)

Ei = hayır (ei'yi yanyana okurken haliyle 'ey' diye çıkıyor ağızdan)

Moi = naber

Mitä kuuluu? = nasılsın?

Kiitos, hyvää = teşekkürler, iyi (hyvää 'hüva' diye okunuyor)

Kiitos = teşekkürler

Ole hyvä ya da ei kestä = birşey değil

Mikä sinun nimesi on? = senin adın ne? ('sinun' ile 'senin' arasındaki benzerlik Ön-Fince - Türkçe ilişkisinden gelme)

Nimeni on ... = adım ... (yukarda fince 'ad' sözcüğü 2nci tekil şahsa sorarken 's' ekini almıştı, şimdi 1inci tekil ve 'n' ekini aldı. Bizdeki 'adı(n)' 'adı(m)' gibi)

Hauska tavata = memnun oldum

Anteeksi = pardon

Missä wc on? = tuvalet nerede?

Ole hyvä = lütfen (çok sıkıştıysanız dersiniz *)

Hyvää huomenta = iyi sabahlar / günaydın

Hyvää päivää = iyi günler

Hyvää iltaa = iyi akşamlar

Hyvää yötä = iyi geceler

Näkemiin = hoşçakal

Hei hei = görüşürüz

Apua! = imdat!

Varo! = dikkat!

En ymmärrä = ben anlamıyorum (mm'nin m ve rr'nin r sesinden ilkin duraksamak anlamına geldiğini unutmadan: en ü,ma,ra)

Az ilkin yukarıda 'adım şu' derken 'nime(n)i on ...' diyorduk. İşte ordaki 'n' eki 'ben' anlamındaki 'en' sözcüğünün 'n'si.

Fince 'sen' 'te' sözcüğü ama 'senin' 'sinun' ve 's' ile 't' sesleri dilin üst damakta hemen hemen aynı yere değmesi ile elde ediliyor. Her dilde uzun yıllar içinde 's', 't', 'd' sesleri dönüşüme, değişime uğrar. Fince'de de öyle olmuş. Sözcük sonlarında ve uzun sözcüklerde 'sen'in 's'si korunurken kısa sözcükte ilk nefesle söylenirken 't'ye dönüşmüş. 'sen' 'te' olmuş. Ural-altay dil ailesi sonuçta...

Fince sayılarsa şöyle:

1 yksi (üksi okunur) 
2 kaksi 
3 kolme 
4 neljä 
5 viisi 
6 kuusi 
7 seitsemän 
8 kahdeksan 
9 yhdeksän 
10 kymmenen (kü,menen okunur) 
Bir ek olarak 10: toista 
11, 12, 13 ... -toista (15 = viisitoista mesela) 
Onlulardan sonrakilerde rakam eki başa geliyor: 
20 kaksikymmentä 
21 kaksikymmentäyksi 
30 kolmekymmentä 
Kısaca onlulardan sonrakilerde rakam adlarının arasına 'kymmentä' ekleniyor. (kü,menta okunuyor) 
63 = kuusi-kymmentä-kolme (tiresiz bitişik yazılıyor tabii: 'kuusikymmentäkolme') 
100 sata 
200 kaksisataa 
... ...-sataa 
1000 tuhat 
2000 kaksi tuhatta 
... ...-tuhatta 
1000000 miljoona 
1000000000 miljardi 
1000000000000 biljoona (bizdeki trilyon)

Birkaç zaman sözcüğü şöyle:

Nyt = şimdi

Myöhemmin = sonra (mü-ö-he-min diye hecelenir)

Ennen = ilkin

Aamu = sabah

Keskipäivä = öğlen

İltapäivä = öğleden sonra

İlta = akşam

Yö = gece

Tänään = bugün

Eilen = dün

Huomenna = yarın

Tällä viikolla = bu hafta

Viime viikolla = geçen hafta

Ensi viikolla = önümüzdeki hafta

Kello yksi aamulla = saat sabahın biri

Kello kaksi aamulla = saat sabahın ikisi

Kello kolmetoista = saat öğlen bir

Kello neljätoista = saat öğlen iki

Keskiyö = geceyarısı

Not: Fince'de de bizdeki gibi 24 saatlik zaman kullanılıyor, 12lik am/pm sistemi değil.

... Minuutti = ... Dakika

... Tunti(a) = ... Saat

... Päivä(ä) = ... Gün

... Viikko(a) = ... Hafta

... Kuukausi ya da ... Kuukautta = ... Ay

... Vuosi ya da ... Vuotta = ... Yıl

Not: Parantez içindeki (a)'lar birden çok gün, hafta vs için.

Maanantai = Pazartesi

Tiistai = Salı

Keskiviikko = Çarşamba

Torstai = Perşembe

Perjantai = Cuma

Lauantai = Cumartesi

Sunnuntai = Pazar

Tammikuu = Ocak

Helmikuu = Şubat

Maaliskuu = Mart

Huhtikuu = Nisan

Toukokuu = Mayıs

Kesäkuu = Haziran

Heinäkuu = Temmuz

Elokuu = Ağustos

Syyskuu = Eylül

Lokakuu = Ekim

Marraskuu = Kasım

Joulukuu = Aralık

Tarih bizdeki gibi yazılıyor, İngilizcedeki gibi değil: 3 Heinäkuu 2010 mesela 3 Temmuz 2010 anlamında.

Günümüz Fince'si Avrupa dillerinin etkisiyle SVO türü sözdizimine dönüşse de özgün biçimi SOV sözdizimine sahip. Yani Türkçe'deki gibi özne-tümleç-yüklem sözdiziminde. Ama bitişken diller genelde serbest bir sözdizimine sahiptir. Türkçe, Korece, Fince, Macarca, Japonca gibi... Bir tek yüklemin sonda olması, devrik cümle olmaması açısından önemli.

Hem bu serbestlik hem de ödünç alınan tamlamalar nedeniyle çağdaş Fincede yüklem genelde cümle ortasına geliyor. Yine de Türkçe'de kurduğumuz sıraya göre cümleler kurduğumuzda bir Fin bunu anlamada sorun yaşamıyor.

Özetle Fince bizler için öğrenmesi gayet kolay bir dil. Kalevala'yı kendi dilinden okumak isteyenler rahatlıkla bir iki ayda bu dili öğrenebilirler.